Kuruluşun İhmal Edilmiş İstisnası : 1921 Anayasası ve Tutanakları

“Ne kadar daire küçülürse o kadar büyük salâhiyet veriniz, korkmayınız.
Bahusus bu millet; kardaşlarım bu millet Türklük itibariyle
asırlardanberi minelevvel demokratlıktan ruhunu almış ve islâmiyetin
inzimamiyle bütün diğer anasırı muhtelife (çeşitli unsurlar) etrafına
toplanarak bu dünyada demokratlığı, müsavatı (eşitliği) tesis etmiş bir
millettir. Bundan hiç korkmayınız. Yalnız kardaşlarım asırlardanberi
bu milletin hukuku şahsiyesi, hukuku milliyesi, hukuku umumiyesi
istibdadın, kahrın altında zebun oldu, inledi, bitti. Arkadaşlar; bunun
hukuki dairesi büyüdükçe emin olunuz kendi tarafından idare
edilemez…”
Tunalı Hilmi Bey
Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin, üstlendiği “kuruculuk” misyonu
çerçevesinde giriştiği anayasa yapım süreci, elinizdeki kitapla, zengin ve
ilham verici bir deneyim olarak önümüze seriliyor. Bu deneyimin ürünü
olarak ortaya çıkan 1921 Anayasası, tekçi olmayan, çoğulcu bir “halkçılık”
ilkesine yaslanmasıyla bilhassa dikkat çekicidir. Bu halkçılık ilkesinin ve
halk egemenliği anlayışının bir icabı olarak, ademimerkeziyete ve yerel
özerkliğe tanınan rol de aynı derecede önemli. Mustafa Kemal'in 1923'te
kaleme aldığı anayasa taslağında da yer verilen bu ademimerkeziyetçilik,
1924 Anayasası'nda devre dışı kalacaktır.
Murat Sevinç ve Dinçer Demirkent'in etraflı bir yorum ve analizle
sundukları 1921 Anayasası deneyimi, sadece ürünü olan belgeyle değil,
asıl, müzakereleriyle dikkate değer. Bu müzakereler, anayasa ilkeleri ve
kavramları hakkında, canlı ve zengin bir tartışma ortamını ortaya koyuyor.
Aslında bütün temel politik meseleler hakkında - ve hâlâ canlılığını
koruyan bir tartışma…